...the passage of the planet Venus across the face of the Sun. The tireless Edmond Halley had suggested years before that if you measured one of these passages from selected points on the Earth, you could use the principles of triangulation to work out the distance to the Sun, and from that calibrate the distances to all the other bodies in the solar system.
Unfortunately, transits of Venus, as they are known, are an irregular occurrence. They come in pairs eight years apart, but then are absent for a century or more, and there were none in Halley’s lifetime.3 But the idea simmered and when the next transit came due in 1761, nearly two decades after Halley’s death, the scientific world was ready—indeed, more ready than it had been for an astronomical event before.
With the instinct for ordeal that characterized the age, scientists set off for more than a hundred locations around the globe—to Siberia, China, South Africa, Indonesia, and the woods of Wisconsin, among many others. France dispatched thirty-two observers, Britain eighteen more, and still others set out from Sweden, Russia, Italy, Germany, Ireland, and elsewhere.
It was history’s first cooperative international scientific venture, and almost everywhere it ran into problems. Many observers were waylaid by war, sickness, or shipwreck. Others made their destinations but opened their crates to find equipment broken or warped by tropical heat. Once again the French seemed fated to provide the most memorably unlucky participants. Jean Chappe spent months traveling to Siberia by coach, boat, and sleigh, nursing his delicate instruments over every perilous bump, only to find the last vital stretch blocked by swollen rivers, the result of unusually heavy spring rains, which the locals were swift to blame on him after they saw him pointing strange instruments at the sky. Chappe managed to escape with his life, but with no useful measurements. The next transit will be on June 8, 2004, with a second in 2012. There were none in the twentieth century.
Unluckier still was Guillaume Le Gentil, whose experiences are wonderfully summarized by Timothy Ferris in Coming of Age in the Milky Way . Le Gentil set off from France a year ahead of time to observe the transit from India, but various setbacks left him still at sea on the day of the transit—just about the worst place to be since steady measurements were impossible on a pitching ship.
Undaunted, Le Gentil continued on to India to await the next transit in 1769. With eight years to prepare, he erected a first-rate viewing station, tested and retested his instruments, and had everything in a state of perfect readiness. On the morning of the second transit, June 4, 1769, he awoke to a fine day, but, just as Venus began its pass, a cloud slid in front of the Sun and remained there for almost exactly the duration of the transit: three hours, fourteen minutes, and seven seconds.
Stoically, Le Gentil packed up his instruments and set off for the nearest port, but en route he contracted dysentery and was laid up for nearly a year. Still weakened, he finally made it onto a ship. It was nearly wrecked in a hurricane off the African coast. When at last he reached home, eleven and a half years after setting off, and having achieved nothing, he discovered that his relatives had had him declared dead in his absence and had enthusiastically plundered his estate.
-- from A Short History of Nearly Everything (2003) by Bill Bryson
... việc Sao Kim (Venus) băng ngang khuôn mặt của mặt trời. Nhà toán học không hề mệt mỏi Edmond Halley đã đề nghị năm trước: nếu đo một trong những đoạn từ một điểm lựa chọn trên trái đất, bạn có thể sử dụng các nguyên tắc của tam giác để tìm ra khoảng cách tới Mặt trời, và từ đó hiệu chỉnh khoảng cách cho tất cả các hành tinh khác trong thái dương hệ.
Chẳng may là hiện tượng sao Kim băng ngang mặt trời khi được biết đến, là một hiện tượng bất thường. Hiện tượng này xuất hiện theo cặp đôi, tức hai đợt, cách nhau 8 năm, nhưng sau đó vắng mặt đến cả một thế kỷ hoặc hơn, và không xuất hiện trong cuộc đời của Halley. Nhưng ý tưởng của Halley được nung nấu và đến năm 1761, gần hai thập kỷ sau cái chết của Halley, khi hiện tượng này sẽ xuất hiện thì các khoa học trên thế giới đã sẵn sàng, sẵn sàng hơn bất cứ một sự kiện thiên văn nào trước đó.
Với bản năng bi hài đặc trưng cho thời đại ấy, các nhà khoa học tủa ra hơn một trăm địa điểm trên khắp thế giới từ Siberia, Trung Quốc, Nam Phi, Indonesia, xó rừng rú ở Wisconsin, trong số ấy Pháp cử ba mươi hai quan sát viên, Anh quốc cử ra hơn mười tám người, và nhiều người khác đi từ Thụy Điển, Nga, Ý, Đức, Ireland, và các nơi khác.
Đó là lần đầu tiên đánh dấu sự hợp tác khoa học tầm mức quốc tế trong lịch sử nhân loại, và gần như nơi nào cũng mắc phải khó khăn. Nhiều quan sát viên đã bị phục kích bởi chiến tranh, bệnh tật, hoặc đắm tàu. Những người khác tới được điểm hẹn, nhưng mở thùng ra thì thiết bị của họ đã bị hư hỏng hoặc biến dạng do nhiệt độ của thời tiết. Một lần nữa dường như định mệnh đã buộc người Pháp cung cấp những câu chuyện về những người tham gia xấu số đáng nhớ nhất . Jean Chappe đã dành nhiều tháng để đi đến Siberia bằng xe , thuyền, và xe trượt tuyết, chăm sóc các công cụ tinh tế của mình như thể 'nâng như nâng trứng, hứng như hứng hoa" mỗi lần bị sóc vì đường xá ghồ ghề, thế mà đoạn đường cuối cùng quan trọng nhất lại bị chặn ngang bởi các con sông bị triều cường, kết quả lũ lụt của những cơn mưa xuân lớn bất thường, đã vậy người dân địa phương lại nhanh chóng đổ lỗi cho ông sau khi họ thấy ông ta chỉa vật lạ lên bầu trời. Chappe may mắn thoát chết nhưng không đo đạc được gì hữu ích. Lần sao Kim băng ngang mặt trời tiếp theo sẽ là vào ngày 08 tháng 6 2004, với lần tiếp theo năm 2012. Thế kỷ XX không xảy ra lần nào cả. (ghi chú của người dịch: sách này được in năm 2003, năm sau đó mới xảy ra hiện tượng hiếm có này)
Xui tận mạng vẫn là ông Guillaume Le Gentil, kinh nghiệm tuyệt vời này được tóm tắt bởi Timothy Ferris trong cuốn "Coming of Age in the Milky Way" (Trưởng thành trong dải Ngân hà -- có ai dịch chưa hè?). Le Gentil khởi hành từ Pháp một năm trước ngày sao Kim vượt ngang mặt trời để quan sát từ Ấn Độ, nhưng vì những tình huống tồi tệ khác nhau đã đưa đến tình trạng ông ta vẫn còn lênh đênh trên biển vào ngày sao Kim băng ngang mặt trời, một vị trí tồi tệ nhất khi để đo đạc được thì phải có sự ổn định, chuyện không thể có được trên con tàu đang vượt sóng đại dương .
Không nản lòng, Lê Gentil tiếp tục đi đến Ấn Độ để chờ dịp sao Kim quá cảnh tiếp theo trong năm 1769. Với tám năm để chuẩn bị, ông đã dựng lên một trạm quan sát hạng nhất, thử nghiệm và kiểm tra lại các công cụ của mình, tất cả mọi thứ trong trạng thái sẵn sàng hoàn hảo. Vào sáng sao Kim quá cảnh đợt hai, ngày 04 tháng sáu năm 1769, ông thức dậy vào một ngày đẹp trời, nhưng, đúng lúc và cũng giống như sao Kim bắt đầu vượt qua mặt trời, một đám mây kéo tới che phủ tất cả và đám mây quái ác đó lưu lại chỗ đó gần như chính xác thời gian sao Kim quá cảnh: 3 giờ, 14 phút, 7 giây.
Lê Gentil kiên nhẫn đóng thùng những dụng công cụ của mình và đi tới một cảng gần nhất, nhưng trên đường đi ông lại mắc bệnh kiết lỵ và phải ở đó dưỡng bệnh mất gần một năm trời. Vẫn suy yếu, nhưng cuối cùng ông cũng mò được lên tàu. Chiếc tàu ấy lại bị một cơn bão ngoài khơi bờ biển châu Phi và gần đắm. Cuối cùng khi ông về tới nhà, 11 năm rưỡi sau ngày khởi hành, và không đạt được kết quả gì, ông phát hiện ra rằng người thân của mình đã khai tử ông trong lúc ông vắng mặt và đã nhiệt tình phân chia hết tài sản của mình.
-- trích từ cuốn A Short History of Nearly Everything (2003) của Bill Bryson.
No comments:
Post a Comment